Straż Graniczna ma już 30 lat - wspomnienia 1992 roku
Wspomina:
ppłk SG Krzysztof Janczak, Komendant Główny Straży Granicznej w okresie 01.06.1992 - 31.10.1992
Służbę wojskową rozpocząłem jednak w 1976 roku jako absolwent Wyższej Szkoły Oficerskiej Wojsk Zmechanizowanych. Otrzymałem skierowanie do dalszej służby w jednej z jednostek wojskowych Śląskiego Okręgu Wojskowego, jednak po powrocie z miesięcznego urlopu, zastała mnie decyzja o zmianie mojego wcześniejszego przydziału. Tak trafiłem do Kompani Wart Honorowych Garnizonu M. St. Warszawy. Po rocznej ciężkiej służbie udało mi się przenieść do Wojskowej Akademii Technicznej na Wydział Elektromechaniczny i Uzbrojenia Rakietowego. Zależało mi w tym przypadku na pozostaniu w Warszawie gdyż założyłem rodzinę i w styczniu 1977 urodził mi się syn Marek. Podczas służby w Akademii zająłem z moim plutonem podchorążych pierwsze, a w kolejnym roku trzecie miejsce na najlepszy z musztry pluton podchorążych.
W roku 1979 doszedłem do wniosku, iż pozostając w kompanii akademickiej nie mam możliwości dalszego rozwoju i podjąłem decyzję o przeniesieniu. Trafiłem do Jednostek Dowództwa Zgrupowanie Zabezpieczenia MON, Wojskowej Służby Wewnętrznej. Przeszedłem różne szczeble dowodzenia od starszego oficera sztabu pułku do szefa sztabu batalionu.
W 1988 roku zostałem skierowany na Wyższy Kurs Doskonalenia Oficerów w Poznaniu i w tym samym roku objąłem stanowisko Komendanta Centrum Konferencyjnego MON MSW.
W roku 1990 rozpocząłem studia w Akademii Sztabu Generalnego, którą ukończyłem gdy nosiła już nazwę Akademii Obrony Narodowej.
Rozpoczęta restrukturyzacja Sił Zbrojnych sprawiła, że mimo ukończenia studiów trafiłem na etat nieakademicki.
Kolega który w tym czasie był doradcą Ministra Spraw Wewnętrznych złożył mi propozycję przejścia do MSW. Nie wiedziałem na jakie stanowisko ale w ciemno wyraziłem zgodę. W kwietniu 1992 na mocy porozumienia Ministra Obrony Narodowej i Ministra Spraw Wewnętrznych zostałem przeniesiony do MSW do dyspozycji Ministra.
Złożono mi propozycję objęcia stanowiska Komendanta Głównego Straży Granicznej, formacji która powstała niedawno z przekształcenia Wojsk Ochrony Pogranicza. W czasie kilkukrotnych odpraw u Ministra otrzymałem wytyczne w zakresie kierunku zmian jakie powinny nastąpić w Straży Granicznej, w szczególności likwidacji zwiadu i weryfikacji oficerów którzy kiedykolwiek byli z nim związani.
Podczas przekazania obowiązków zamiast Podsekretarza Stanu MSW, obecny był doradca Ministra. Zdziwiło mnie to niezmiernie, tym bardziej, że w mojej ocenie, sposób przeprowadzenia tej zmiany był obraźliwy w stosunku do ustępującego P. Płk Marka Lisieckiego.
Zacząłem zdawać sobie sprawę, że prawdopodobnie zostałem użyty w roli narzędzia, a kiedy wykonam postawione zadania także zostanę zwolniony.
W narastającej histerii lustracyjnej doszły do mnie informacje z granicy, że blisko 70% współpracowników odmówiło dalszej pracy.
Już jako p.o. Komendanta Głównego Straży Granicznej odwiedziłem kilka placówek. Stwierdziłem konieczność wymiany sprzętu, środków transportu oraz polepszenia bytu socjalnego na strażnicach, a także mieszkań dla rodzin funkcjonariuszy. Dotarłem nawet do Sejmu aby przedstawić sytuację Straży Granicznej w kontekście koniecznych zmian. Jednak znaczna część Posłów postrzegała Straż Graniczną jako funkcjonariusza lub żołnierza którego jedynym zadaniem jest podnoszenie i opuszczanie szlabanu na granicy.
W samej strukturze Komendy Głównej Straży Granicznej stwierdziłem, iż koniecznym byłoby połączenie Biura Ochrony Granicy z Kontrolą Ruchu Granicznego gdyż niektóre zadania były dublowane. Zabrakło niestety czasu i w listopadzie roku 1992 zostałem odwołany ze stanowiska.
Służbę wojskową zakończyłem w 1994 roku.
CO NA GRANICY?
Małgorzata DOLOT
Nadodrzański Oddział Straży Granicznej – Krosno Odrzańskie
ROLA GRANICY POLSKO – NIEMIECKIEJ W SYSTEMIE BEZPIECZEŃSTWA PAŃSTW STREFY SCHENGEN
Traktat z Lizbony wskazuje, że głównym celem Unii Europejskiej jest zapewnienie swoim obywatelom przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości bez granic wewnętrznych[1]. Swoboda przepływu osób, towarów, usług i kapitału pomiędzy państwami, sygnatariuszami umowy z Schengen, stanowi bezsprzecznie jeden z największych sukcesów Wspólnoty.
W dniu 21.12.2011 r. minęła czwarta rocznica przystąpienia Polski do elitarnego klubu Europy bez granic. Kraj nasz jest szczególnym państwem członkowskim z kilku powodów. Po pierwsze, wschodnia granica Polski stanowi najdłuższą granicę zewnętrzną UE oraz, co bardzo ważne z punktu widzenia bezpieczeństwa wewnętrznego, przez obszar naszego kraju prowadzą aktywne szlaki migracyjne, łączące obszar byłego ZSRR oraz Bliskiego i Dalekiego Wschodu z Europą Zachodnią. Ze względu na swe położenie geograficzne oraz szereg czynników zewnętrznych, terytorium naszego państwa jest także narażone na działanie grup przestępczych o charakterze transgranicznym.
Przystąpienie Polski do pełnej realizacji Układu z Schengen spowodowało szereg zmian w technice i taktyce działania wielu instytucji i służb państwowych odpowiedzialnych za bezpieczeństwo wewnętrzne RP. Polska ochraniając granicę zewnętrzną Unii musi gwarantować właściwą ochronę państw członkowskich przed niepożądanymi osobami i towarami.
Straż Graniczna jako formacja bezpośrednio odpowiedzialna za bezpieczeństwo granic państwa oraz Unii Europejskiej, rozpoczęła funkcjonowanie w nowych warunkach przy założeniu, że nowe środowisko i sposoby działania nie spowodują obniżenia, a w pewnych obszarach wręcz podniosą skuteczność ich realizacji.
W wyniku przyjęcia przez Polskę acqius Schengen, granice: polsko – niemiecka, polsko – czeska, polsko – słowacka oraz polsko – litewska stały się granicami wewnętrznymi UE. W związku z powyższym podjęto szereg systemowych rozwiązań mających na celu zagospodarowanie granicy wewnętrznej. Za strategiczne należy uznać zmiany, jakie zaszły na zachodnim odcinku granicy RP.
Od 2009 roku zgodnie z zatwierdzonymi przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji „Założeniami wieloletniej koncepcji funkcjonowania Straży Granicznej (2009 – 2015)”, Nadodrzański Oddział Straży Granicznej przejmował ochronę odcinków granicy państwowej ochranianych wcześniej przez Łużycki Oddział Straży Granicznej oraz Pomorski Oddział Straży Granicznej[2].
W kolejnych latach rozformowywano niektóre placówki SG położone bezpośrednio na granicy państwowej tak, by zgodnie z Kodeksem Granicznym Schengen gwarantować swobodę przemieszczania się osób.
Obecnie na całym odcinku granicy zachodniej funkcjonuje 5 placówek SG odpowiedzialnych bezpośrednio za bezpieczeństwo wewnętrzne obszaru Schengen. Działania tych jednostek organizacyjnych SG, stanowią jeden z istotnych filarów czteropoziomowego modelu bezpieczeństwa granic UE.
Wraz z otwarciem granic wewnętrznych, zmienił się charakter działań służb granicznych, gdzie tradycyjny model zastąpiły czynne działania kontrolne, wsparte kompleksową analizą ryzyka. W nowych warunkach SG bezpośrednio wiążą przepisy Kodeksu Granicznego Schengen, który w artykułach 20 i 21 stwierdza, że „granice wewnętrzne mogą być przekraczane w każdym miejscu bez dokonywania odprawy granicznej osób niezależnie od ich obywatelstwa (art. 20), jednakże zniesienie kon-troli granicznej na granicach wewnętrznych nie wpływa na wykonywanie uprawnień policyjnych przez właściwe organy Państw Członkowskich na mocy prawa krajowego, o ile wykonywanie tych uprawnień nie ma skutku równoważnego z odprawą graniczną” (art. 21).
Jak wynika z dostępnych danych, strefy przygraniczne wiążą się ze szczególnym ryzykiem pod względem przestępczości transgranicznej. Państwa Członkowskie odpowiedzialne są za utrzymanie porządku publicznego oraz ochronę bezpieczeństwa wewnętrznego. Mogą one przeprowadzać kontrole na podstawie oceny ryzyka na całym swoim terytorium, w tym w wewnętrznych strefach przygranicznych. Częstotliwość takich kontroli może różnić się w zależności od poszczególnych obszarów[3].
Jaka jest dziś rola granicy polsko – niemieckiej w systemie bezpieczeństwa Państw Strefy Schengen? Doświadczenia Nadodrzańskiego Oddziału Straży Granicznej ochraniającego omawiany odcinek granicy państwowej wskazują, że dziś, po czterech latach funkcjonowania w Strefie Schengen, zagrożenia na tym obszarze zmieniają się dynamicznie i dotyczą wielu aspektów.
Jak wynika z dostępnych analiz, Polska pozostaje głównie krajem tranzytowym dla nielegalnych migrantów. Przez obszar służbowej odpowiedzialności Nadodrzańskiego Oddziału Straży Granicznej przebiegają główne szlaki komunikacyjne o znaczeniu międzynarodowym, prowadzące do państw docelowych jakimi są: Niemcy, Francja, Kraje Beneluksu, Wielka Brytania, Włochy.
Zachodnia granica Polski jest zagrożona nielegalną migracją, zarówno pośrednio jak i bezpośrednio. Cudzoziemcy zatrzymywani na omawianym obszarze, wykorzystują pseudolegalne sposoby wjazdu do RP przez granicę zewnętrzną, nadużywając procedur uchodźczych oraz przedstawiając do kontroli wizy uzyskane w wyniku poświadczenia nieprawdy. Odnotowywane są także przypadki zatrzymań osób, które wjechały do Polski nielegalnie, zarówno drogą lotniczą jak i przekraczając odcinki granicy wewnętrznej na północnym – wschodzie (granica polsko – litewska) oraz na południu Polski.
Omawianemu zjawisku sprzyjają czynniki typowo ekonomiczne i socjalne, zwłaszcza pogłębiające się dysproporcje między poziomem życia w państwach UE, a krajami pochodzenia migrantów. Dużą rolę odgrywają także konflikty narodowościowe i polityczne, zwłaszcza te związane z „arabską wiosną” oraz trwającą destabilizacją w Iraku, Afganistanie czy Regionie Kaukazu.
Istotnym czynnikiem jest funkcjonowanie zarówno w krajach pochodzenia, jak i w krajach docelowych wyspecjalizowanych grup przestępczych, werbujących migrantów przerzucanych do krajów UE. Po przystąpieniu Polski do Strefy Schengen wzrosło zagrożenie nielegalną migracją cudzoziemców, na kierunku z Państw Europy Zachodniej do Polski. Obywatele państw trzecich, przebywający nielegalnie w jednym z Państw Członkowskich, podróżują do RP z zamiarem zalegalizowania pobytu w RP, poprzez np. zawarcie fikcyjnego związku małżeńskiego.
Z punktu widzenia bezpieczeństwa wewnętrznego państw Strefy Schengen, nielegalna migracja jest jednym z podstawowych zagrożeń ponadnarodowych[4]. W związku ze zmieniającą się sytuacją międzynarodową, wzrastającą presją migracyjną obywateli państw trzecich, aspekty związane z bezpieczeństwem wewnętrznym UE coraz częściej wiązane są z koniecznością zintegrowania zarządzania granicami, zarówno zewnętrznymi jak i wewnętrznymi.
W zglobalizowanym świecie przestępczość nie zna granic. Kolejnymi, istotnymi z punku widzenia bezpieczeństwa wewnętrznego, zarówno Państw Członkowskich, jak i Polski są zagrożenia związane z przemytem towarów.
Biorąc pod uwagę ten aspekt przestępczej działalności, należy rozpatrywać go wielopłaszczyznowo. Tu, podobnie jak w przypadku nie-legalnej migracji, duże znaczenie mają powiązania pomiędzy członkami grup przestępczych, rezydującymi w poszczególnych Państwach Członkowskich. Granica polsko – niemiecka, jest szczególnie zagrożona przemytem pojazdów i innych towarów pochodzących z kradzieży na terenie Państw Członkowskich. Z dostępnych informacji wynika, że część z samochodów i innych przedmiotów przeznaczona jest na rynek polski, część trafia na rynki docelowe w państwach Europy Wschodniej.
Niezmiennie, zagrażają bezpieczeństwu wewnętrznemu UE oraz Polski działania, związane z przemytem oraz produkcją narkotyków. Z danych Nadodrzańskiego OSG wynika, że od przystąpienia Polski do pełnej realizacji Układu z Schengen, granica polsko – niemiecka zagrożona jest przemytem dużych partii substancji narkotycznych. W rejonie granicy polsko – niemieckiej Straż Graniczna likwidowała uprawy konopi indyjskich. Działania sprawców koncentrują się na przemycie substancji, zarówno do Polski jak i z Polski do innych państw Europy Zachodniej. Podobnie jak w przypadku towarów, część narkotyków trafia do polskich odbiorców, część przeznaczona jest na Litwę, a także do innych państw Europy Wschodniej.
Istotnym, z punktu widzenia bezpieczeństwa wewnętrznego, jest także zagrożenie przemytem wyrobów tytoniowych. Przed przystąpieniem Polski do Strefy Schengen, działalność grup czerpiących zyski z przemytu papierosów, skupiała się głównie na przemycie tego towaru zza wschodniej granicy i dalej przez Polskę do państw Europy Zachodniej. Obecnie funkcjonariusze SG w ramach prowadzonych czynności służbowych likwidują fabryki nielegalnych papierosów na terenie całego kraju. Modus operandi sprawców polega na sprowadzaniu tytoniu z Chin lub Wietnamu, produkcji papierosów, ich dystrybucji w Polsce oraz w innych Państwach Członkowskich.
Wszystkie opisane powyżej obszary związane z przemytem towarów stwarzają także pośrednie zagrożenie dla granicy zewnętrznej RP.
Przestępczość zorganizowana, handel narkotykami, handel ludźmi, przemyt ludzi oraz towarów, zagrażają bezpieczeństwu wewnętrznemu Unii. Rozpowszechniona przestępczość transgraniczna stała się pilnym problemem, który wymaga wyraźnych i kompleksowych działań.
Z dokumentu pt. „Krajowy program przeciwdziałania i zwalcza-nia przestępczości zorganizowanej na lata 2012 – 2016” utworzonego przez Departament Analiz i Nadzoru MSWiA wynika, że Straż Graniczna jest jedną z służb zaangażowanych w realizację tego projektu. Dokument ten wskazuje, że w wielopodmiotowym systemie przeciwdziałania i zwalczania przestępczości zorganizowanej, SG jest wiodącą służbą w zakresie walki z przestępczością międzynarodową[5].
Jak wynika z informacji zawartych w niniejszym materiale, granica polsko – niemiecka jest szczególnie narażona na zagrożenia, wpływające na bezpieczeństwo wewnętrzne UE oraz Polski. Wykonywanie uprawnień ustawowych SG na omawianym obszarze stanowi jeden z istotnych elementów działań operacyjnych w dziedzinie bezpieczeństwa. Realizacja zadań Straży Granicznej na polsko – niemieckim odcinku granicy wewnętrznej nie narusza zasady swobodnego przepływu osób i towarów w obrębie Unii, gdyż opiera się głównie na prowadzeniu kontroli wyrywkowych, wspartych działaniami operacyjnymi i kompleksową analizą ryzyka.
Zwalczanie przestępczości transgranicznej stanowi warunek si-ne qua non zachowania przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości UE. Prowadzenie zintegrowanych wieloaspektowych działań na granicy polsko – niemieckiej stanowi realizację koncepcji zintegrowanego podejścia do zjawiska przestępczości transnarodowej, którego potrzeba podkreślana jest na forum Unii Europejskiej.
[1]Traktat z Lizbony zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Euro-pejską podpisany w Lizbonie dnia 13 grudnia 2007r., „Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej” nr C 306, tom 50, 17 grudnia 2007, art.2 ust. 1.
[2]L. Potocka, G. Kowalski: Lubuski i Nadodrzański Oddział Straży Granicznej w Krośnie Odrzańskim, W: Straż Graniczna w dwudziestoleciu 1991 2011, Materiały poseminaryjne, Koszalin 2011, s.46.
[3] Sprawozdanie Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie stosowania tytułu III (grani-ce wewnętrzne) rozporządzenia (WE) nr 562/2006 ustanawiającego wspólnotowy kodeks zasad regulujących przepływ osób przez granice (Kodeks Graniczny Schengen), pkt 3.1.
[4]Program Sztokholmski – Otwarta i bezpieczna Europa dla dobra i ochrony obywateli. Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej.
[5] Departament Nadzoru i Analiz MSW: Krajowy program przeciwdziałania i zwalczania przestępczo-ści zorganizowanej na lata 2012-2016, s.24.
