Straż Graniczna ma już 30 lat - wspomnienia po roku 1992
Warszawa, 14.05. 2021 r.
POWSTANIE STRAŻY GRANICZNEJ - 30 ROCZNICA
WERYFIKACJA KANDYDATÓW DO SŁUŻBY W STRAŻY GRANICZNEJ W 1991 ROKU
16 maja bieżącego roku mija 30 lat od powstania Straży Granicznej RP. Na mocy ustawy o Straży Granicznej z dnia 12 października 1990 roku dokumenty, mienie i etaty Wojsk Ochrony Pogranicza zostały przekazane Straży Granicznej. Cały proces utworzenia nowej służby odbył się z zachowaniem ciągłości realizacji zadania jej ochrony w dynamicznej sytuacji po przemianach społeczno-ekonomicznych w naszym.
Pierwsze decyzje o zmianach w systemie ochrony granicy podjęto już maju 1989 roku stawiając w stan likwidacji brygady WOP w Chełmie, Krośnie Odrzańskim, Koszalinie i Kłodzku. Były to niezrozumiałe decyzje, gdyż nie usprawniono obsługi ruchu granicznego, nie wzmocniono pododdziałów granicznych, nie uwzględniały zmian zachodzących na poszczególnych odcinkach w wyniku wzrostu ruchu granicznego. Ponadto spowodowały odejście ze służby licznego grona doświadczonych żołnierzy zawodowych oraz utraty sporej części obiektów, wyposażenia i sprzętu. Bardzo szybko wystąpiła potrzeba kosztownego odtworzenia rozformowanych jednostek w Chełmie i Krośnie Odrzańskim z lokalizacją na głównym kierunku narastającej migracji międzynarodowej oraz obrotu towarowego między państwami.
Od tego momentu, który był najtrudniejszym bo początkowym okresem przemian żołnierze zawodowi WOP z olbrzymim zaangażowaniem przystąpili do tworzenia podstaw budowy nowego sytemu ochrony granicy. Już na początku 1990 roku młodsza wiekiem i o krótszym stażu służby część kadry zawodowej zorganizowała się tworząc Niezależny Ruch Żołnierzy Zawodowych WOP, który odegrał istotną rolę w tworzeniu warunków do powstania nowej służby. Inicjatywa ta zyskała przychylność ówczesnego dowódcy WOP gen. dywizji Feliksa Stramika oraz dowództw niektórych jednostek co umożliwiło udział kadry w podejmowanych pracach organizacyjnych, chociaż nie w każdej jednostce ta oddolna inicjatywa kadry zawodowej od razu zyskała akceptację dowódzwa. Niemała grupa żołnierzy zawodowych wywodzących się z pododdziałów granicznych, komórek organizacyjnych jednostek różnych specjalności bardzo aktywnie włączyła się do prac nad koncepcją ochrony granicy oraz ustawami granicznymi. Ich wiedza i doświadczenie wyniesione z wieloletniej służby na różnych odcinkach granicy była wydatnym wsparciem dla parlamentarzystów podczas prac legislacyjnych nad ustawami o ochronie granicy państwowej, o Straży Granicznej oraz o obszarach morskich i administracji morskiej.
Drugim ważnym obszarem prowadzonej działalności było podejmowanie wysiłków na rzecz zabezpieczenia przed likwidacją lub zbyciem posiadanych obiektów, sprzętu i wyposażenia w miejscu stacjonowania jednostek na granicy. Szczególnym obszarem zainteresowania była troska aby do służby zostali przyjęci tylko kandydaci najbardziej przygotowani do podejmowania nowych wyzwań. Prace w tym zakresie rozpoczęły się po powołaniu przez premiera Tadeusza Mazowieckiego w listopadzie 1990 roku płk prof. Marka Lisieckiego na Komendanta Głównego Straży Granicznej. Jednocześnie prof. Marek Lisiecki został szefem zespołu ds. utworzenia Straży Granicznej, w składzie którego było wielu kompetentnych specjalistów z dziedziny bezpieczeństwa. Podjęte prace organizacyjne i realizacja czynności zyskała pełną akceptację ze strony Panów ministrów Henryka Majewskiego oraz Jerzego Zimowskiego.
Następnie po długotrwałej i złożonej procedurze wyłaniania kandydatów po kilku rozmowach, przeprowadzonym egzaminie w lutym i marcu 1991 roku powołano komendantów 13 oddziałów SG. Kandydaci na komendantów oddziałów proponowani byli przez Niezależny Ruch Żołnierzy Zawodowych, uzyskiwali także poparcie parlamentarzystów uczestniczących w pracach zespołów zajmujących się weryfikacją do służby.
Rozpoczęły się prace nad strukturą organizacyjną poszczególnych oddziałów oraz przygotowano procedury przyjęcia kandydatów do służby i obsadzenia poszczególnych stanowisk. Podjęto decyzję, iż przyjęcie kandydatów do służby spośród nas żołnierzy WOP odbywać się będzie w oparciu o kryteria jakie stosowano w pracach kierowanej przez ministra Krzysztofa Kozłowskiego komisji centralnej i wojewódzkich komisji ds. weryfikacji funkcjonariuszy służb. Zgodnie z otrzymanymi wytycznymi w każdym oddziale powołano wieloosobowe zespoły do przeprowadzenia rozmowy z każdym kandydatem do służby w nowej formacji. Na podstawie rozmowy, uzyskaniu pozytywnej opinii i posiadanych kwalifikacji komendant oddziału podejmował decyzję o przyjęciu kandydata i wyznaczeniu na stanowisko służbowe. Prośby o przyjęcie do służby w nowej formacji składali żołnierze zawodowi młodsi wiekiem i krótszym stażem służby. Starsza część kadry nie występowała o przyjęcie ze względu na duże obniżenie etatów, posiadaną pełną wysługę emerytalną lub nie akceptowanie zmiany statusu żołnierza na funkcjonariusza. W obsadzie etatowej nowej służby spośród najwyższych stanowisk zmniejszono o ponad 300 ilość etatów ze stopniem pułkownika. Przyjęto, ze podstawową grupą realizującą zadania będzie korpus chorążych natomiast stanowiska oficerskie przewidziano do dowodzenia i kierowania.
W wyniku weryfikacji do służby w jednostkach nowej formacji przyjmowano od 50 do 85 % wcześniej pełniących służbę w WOP. Pozostali wybierali zwolnienie do rezerwy, podjęcie służbę w innym oddziale, innej służbie lub jednostce MON.
Przy obsadzaniu każdego stanowiska kierowniczego w jednostce organizacyjnej uwzględniano opinię o kandydacie organizacji środowiskowej kadry czyli Niezależnego Ruchu Żołnierzy Zawodowych Wojsk Ochrony Pogranicza.
W maju 1991 roku na mocy wcześniej wymienionych ustaw rozwiązano 38 jednostek organizacyjnych WOP z etatem 19 982 żołnierzy i utworzono 24 jednostki Straży Granicznej z etatem 13 559 funkcjonariuszy.
Zmiana statusu żołnierza na funkcjonariusza wymagała często weryfikacji posiadanych żołnierskich kompetencji, podejmowania służby w nowym otoczeniu a niekiedy zupełnie w innej miejscowości. Rozpoczęcie służby w Straży Granicznej przez oficerów, chorążych i podoficerów o wysokich kwalifikacjach w różnych specjalnościach, absolwentów najlepszych szkół wojskowych w kraju było czynnikiem gwarantującym skuteczną realizację zadań. Pomimo, że większość z nich już posiadała uprawnienia emerytalne, wielu mogło skorzystać z możliwości rozpoczęcia działalności zawodowej na odcinku cywilnym ze względu na potrzeby kadrowe w nowych jednostkach decydowała się na podjęcie służby.
Czynnikiem zachęcającym były zapewnienia ze strony parlamentarzystów, kierownictwa ministerstwa, Komendy Głównej o możliwości kontynuacji zawodu mundurowego bez żadnych ograniczeń z gwarancjami dalszego rozwoju zawodowego. Wszystkie kluczowe decyzje związane z pracami nad utworzeniem nowej formacji jako ważnego ogniwa w systemie bezpieczeństwa a szczególnie zasady przyjęcia do służby kilku tysięcy kandydatów były konsultowane z Biurem Bezpieczeństwa Narodowego, które nadzorował Pan Lech Kaczyński wówczas minister w kancelarii Prezydenta RP Lecha Wałęsy.
Cała atmosfera i warunki tworzenia nowej służby wykluczała możliwość podjęcia służby przez osoby, co do postawy których mogłyby wystąpić jakiekolwiek wątpliwości. Osoby, które zostały przyjęte potwierdziły to w dalszej wieloletniej, nienagannej służbie trwającej najczęściej do osiągnięcia pełnej wysługi emerytalnej.
W tym samym czasie nastąpiła na granicy eskalacja negatywnych zjawisk. Wraz z dalszym wzrostem ruchu granicznego pojawiła się przestępczość graniczna jak nielegalny przerzut osób, narkotyków, przemyt alkoholu, samochodów, papierosów, przewóz odpadów niebezpiecznych. Znaczna część tych przestępstw zaczęła przybierać charakter przestępczości zorganizowanej. W 1992 roku zatrzymano 23 401 osób za naruszenie przepisów przy przekraczaniu granicy, gdzie wcześniej odnotowywano kilkadziesiąt najwyżej kilkaset podobnych przypadków.
Realizacja tych bieżących coraz bardziej złożonych zadań odbywała się przy niepełnej obsadzie etatowej oraz w poważnych ograniczeniach środków finansowych.
Z perspektywy minionych 30 lat z całą mocą należy podkreślić, że w ówczesnej sytuacji tylko grono młodych kompetentnych bardzo zaangażowanych żołnierzy zawodowych Wojsk Ochrony Pogranicza po poddaniu się weryfikacji, uzyskaniu pozytywnej opinii mogło podejmując służbę w Straży Granicznej skutecznie powstrzymać eskalację niekorzystnych zjawisk na granicy i tworzyć warunki do organizowania nowej służby.
Kolejne pokolenia funkcjonariuszek i funkcjonariuszy oraz pracowników cywilnych podejmując nowe wyzwania, swoją postawą i ofiarną służbą kontynuuje wysiłki swoich poprzedników tworząc bardzo pozytywny obraz dzisiejszej Straży Granicznej, nowoczesnej graniczno-migracyjnej służby.
Tadeusz Frydrych
CO NA GRANICY?
Wioletta Burawska
Nadwiślański Oddział Straży Granicznej – Warszawa
WSPÓŁPRACA AGENCJI FRONTEX Z PLACÓWKĄ STRAŻY GRANICZNEJ WARSZAWA OKĘCIE W CELU ZWALCZANIA NIELEGALNEJ MIGRACJI DROGĄ LOTNICZĄ
Agencja Frontex jest organem Wspólnoty Europejskiej, koordynuje współpracę operacyjną między Państwami członkowskimi w dziedzinie zarządzania granicami zewnętrznymi:
- wspomaga państwa członkowskie w szkoleniu funkcjonariuszy Straży Granicznej, w tym w ustanowieniu wspólnych standardów szkoleniowych;
- przeprowadza analizy ryzyka;
- śledzi rozwój badań mających znaczenie dla kontroli i ochrony granic zewnętrznych;
- wspomaga państwa członkowskie;
- udziela im niezbędnego wsparcia w organizowaniu wspólnych działań dotyczących powrotów.
Dnia 14 kwietnia 2005 roku Rada Ministrów do Spraw Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych zadecydowała, iż siedzibą Agencji Frontex będzie Warszawa. Utworzono ją w celu skoordynowania działań organów państw członkowskich w sferze kontroli granicznych na zewnętrznych granicach UE. Agencja ma siedzibę w Warszawie, zatrudnia 220 pracowników. Rozpoczęła formalną działalność 1 maja 2005 roku, faktyczną zaś 3 października 2005 roku. Agencja ma kompetencje do podejmowania działań w zakresie wspólnych operacji i programów pilotażowych na granicach zewnętrznych. Z tego też powodu Frontex prowadzi kontrolę przepływu ludności z tzw. państw trzecich. Frontex skupia się na 6 zasadniczych problemach:
1. dostarczanie szerokich analiz związanych z granicami państw członkowskich. Tworzy analizy dotyczące aktualnych zagrożeń, a także przedstawia raporty dotyczące słabości w systemie granicznym;
2. koordynacja wszystkich służb granicznych w Unii Europejskiej. Dzięki temu granice są bardziej zabezpieczone poprzez wspólną wymianę informacji;
3. szkolenie służb granicznych państw Unii Europejskiej, a także wyznaczanie jednolitych standardów obowiązujących w tego typu jednostkach;
4. śledzenie rozwoju i różnych rozwiązań dotyczących nadzorowania granic zewnętrznych Unii Europejskiej;
5. pomoc państwom członkowskim w przypadkach, kiedy potrzebują dodatkowych nakładów technicznych i operacyjnych w zabezpieczaniu granic;
6. koordynowanie wspólnych działań operacyjnych związanymi z usuwaniem nielegalnych emigrantów z terenów państw członkowskich.
Nielegalna migracja jest zjawiskiem złożonym. Od początku lat dziewięćdziesiątych Polska stała się państwem tranzytowym lub docelowym dla dużej liczby obcokrajowców. Migracja, zwłaszcza ta nielegalna, ma bardzo duży wpływ na bezpieczeństwo państwa. Niekontrolowana może doprowadzić do zagrożenia terroryzmem, sprzyja powstawaniu zorganizowanych grup przestępczych. W odpowiedzi na politykę Frontex – u Placówka Straży Granicznej Warszawa – Okęcie brała udział w trzech koordynowanych przez Agencję operacjach, dotyczących nielegalnej migracji droga lotniczą.
Pierwsza operacja to LONG STOP II. Dotyczyła nielegalnej migracji drogą lotniczą z subkontynentu indyjskiego, tzn. z takich państw jak: Bangladesz, SriLanka, Pakistan, Indie, Nepal do Państw Unii Europejskiej. Miała ona miejsce od 3 do 17 marca 2008 roku. Placówka SG Warszawa – Okęcie uczestniczyła w niej na zasadzie raportowania zgodnie z zasadami określonymi w planie operacyjnym LONG STOP II.
W okresie od 26 marca do 15 kwietnia 2008 roku PSG Okęcie brała udział w koordynowanej przez Frontex wspólnej operacji ZARATHUSTRA, która dotyczyła nielegalnej migracji obywateli Afganistanu i Iraku do krajów Unii Europejskiej. Placówka podobnie jak podczas poprzedniej operacji brała udział tylko w formie przesyłania do Centrum
Koordynacji Operacji Frontex regularnych meldunków. Mimo, iż podczas trwania operacji nie zanotowano interesujących ze względu na założenia operacji przypadków, udział Placówki był istotny z punktu widzenia monitorowania obserwowanej tendencji wzrostowej nielegalnej migracji z ww. państw.
Przedstawiona przez Frontex analiza ryzyka wskazała na znaczny wzrost zagrożenia nielegalną migracją ze strony obywateli Afganistanu i Iraku do krajów UE zarówno droga lotniczą jak i lądową.
Z najnowszych badań podanych przez Frontex wynika, iż na pierwszym miejscu tzw. TOP LIST, czyli listy krajów o największym współczynniku nielegalnej migracji, jest właśnie Irak. Podkreślono przy tym, iż niestabilna sytuacja polityczna z całą pewnością przyczyni się do pogłębienia obserwowanego zjawiska. Z przedstawionych przez Frontex materiałów wynika, iż porty lotnicze w Istambule, Damaszku, Kairze, Kuala Lumpur oraz w Moskwie są najczęściej wybieranymi portami tranzytowymi. Zaś docelowymi krajami UE są głównie Niemcy, Holandia, Włochy, Grecja oraz Szwecja. Koordynatorzy podkreślili wagę uczestnictwa w operacjach poza głównymi lotniczymi portami również tych mniejszych o ruchu międzynarodowym, gdyż ich udział pozwala na dokładniejsze zbadanie skali zjawiska nielegalnej migracji i dokonania głębszej analizy.
Kolejne działania, w których uczestniczyła PSG Warszawa – Okęcie to operacja ZORBA, trwająca w okresie od 7 do 27 maja 2008 roku. Dotyczyła ona nielegalnej migracji obywateli zachodnich Bałkanów tj. Serbii, Kosowa, Czarnogóry, Bośni i Hercegowiny, Mołdawii, Albanii oraz tzw. krajów sąsiadujących tj. Ukrainy, Białorusi, Rosji, Gruzji, Turcji, Azerbejdżanu, Armenii do państw Unii Europejskiej. Placówka Warszawa Okęcie brała w niej udział zarówno na zasadzie raportowania jak i przyjmowania eksperta. Z uwagi na problematykę jak i założenia operacji była to jedna z bardziej efektywnych operacji, w jakich brała udział PSG Warszawa – Okęcie. Ujawniono sześć przypadków odmowy wjazdu obywatelom Białorusi, w tym trzem z uwagi na brak odpowiednich dokumentów potwierdzających cel pobytu, dwóm obywatelom Rosji, jednemu obywatelowi Bośni i Hercegowiny, jednemu obywatelowi Gruzji i siedmiu obywatelom Turcji oraz jednemu obywatelowi Mołdawii. Udział goszczącego w PSG Okęcie eksperta z Wielkiej Brytanii pozwolił na wymianę doświadczeń oraz cennych informacji na temat zjawiska nielegalnej migracji obywateli objętych operacją oraz umożliwił bieżące pozyskiwanie informacji z krajowych baz danych eksperta. Dotychczasowa współpraca oraz prowadzone działania w ramach wspólnych działań koordynowanych przez Agencję Frontex są ważne z punktu widzenia ochrony granic zewnętrznych UE. Z uwagi na prowadzoną przez Frontex politykę zmierzającą do zaangażowania w operacje jak największej liczby przejść lotniczych, udział Placówki PSG Okęcie zarówno w formie raportowania jak i przyjmowania ekspertów jest niezwykle istotny. Opracowywane przy okazji każdej operacji podręczniki Handbook, jak również bieżąca wymiana informacji między krajami pozwala na aktualizowanie oraz pogłębianie wiedzy na temat nielegalnej migracji drogą lotniczą. Ponadto niezwłoczne przesyłane przez kraje biorące udział w operacji alerty dotyczące fałszerstw dokumentów, stanowią cenne źródło informacji dla funkcjonariuszy pierwszej jak i drugiej linii kontroli granicznej. Ścisła współpraca między państwami, szczególnie pod kątem wymiany informacji na temat metod i sposobów fałszerstw dokumentów, jest istotna z punktu widzenia zwiększenia wykrywalności tego typu zjawisk.
W ramach prowadzonych z Agencją Frontex operacji na podstawie przepisów Rozporządzenia Rady WE Nr 2007/2004 z dnia 26 październik 2006 roku ustanawiającego Europejską Agencję Zarządzania Współpracą Operacyjną na zewnętrznych granicach UE oraz przepisów Rozporządzenia Nr863/2007 z dnia 11 lipca 2007roku o powołaniu operacyjnych zespołów granicznych szybkiego reagowania i internowania na granicy RABIT (Rapid Border Intervention Teams – RABIT), które mają udzielać bezpośredniej pomocy krajowym służbom granicznym państw członkowskich w „sytuacjach krytycznych”, a więc w przypadku masowego nielegalnego napływu imigrantów. O udzieleniu takiej pomocy na wniosek zainteresowanych państw ma decydować Frontex, którego zadaniem jest koordynowanie tworzenia RABITów oraz nadzorowanie i finansowanie ich operacji. Komisja Europejska rozważa również powrót do pomysłu wprowadzenia samodzielnej Europejskiej Straży Granicznej, w oparciu o doświadczenia RABITów.
W ramach funkcjonowania międzynarodowego punktu kontaktowego Warszawa – Okęcie przy współpracy z Agencją Frontex, Placówka Straży Granicznej Warszawa – Okęcie w 2009 roku brała udział w ramowym projekcie HAMMER 2009. Celem operacji było przeciwdziałanie napływowi nielegalnej migracji do Europy. Fazy implementacyjne zaplanowano na okres od września 2009 do marca 2010. Przewidziano pięć faz operacyjnych po dwa tygodnie każda. Udział PSG Okęcie w ww. operacji polegał na goszczeniu w pierwszej fazie tj. we wrześniu, dwóch ekspertów z Francji i Rumunii oraz delegowaniu jednego funkcjonariusza z Grupy Kontroli Granicznej do portu lotniczego w Pradze oraz wysyłaniu do Agencji Frontex meldunków sytuacyjnych i alertów z ujawnionych fałszerstw dokumentów. Tematem przewodnim tej wrześniowej operacji – fazy była nielegalna migracja ludności z Nigerii, Rosji, Turcji i Półwyspu Indyjskiego. Ponadto PSG Okęcie przez cały rok 2009 w ramach prowadzonej operacji HAMMER wysyłała zbiorcze raporty tygodniowe, uwzględniające dane z PSG Gdańsk – Rębiechowo, PSG Kraków – Balice, PSG Katowice – Pyrzowice, PSG Poznań – Ławica oraz PSG Wrocław – Starachowice.
Wspólna operacja ramowa HAMMER 2009 stanowi kontynuację działań z roku poprzedniego o kryptonimie HAMMER 2008. Celem tej nowej współpracy było przeciwdziałanie nielegalnemu napływowi migracji do Europy oraz tzw. efektowi przeniesienia, który został zaobserwowany podczas poprzednich operacji lotniczych. Polegała ona na dynamicznym przystosowywaniu się siatek przerzutowych zajmujących się nielegalną migracją do zmieniającej się sytuacji i szybkim przekierowywaniu się migracji do innego regionu. Główną myślą projektu HAMMER 2009 jest rozwinięcie elastycznej koncepcji działania, umożliwiającej natychmiastową reakcję na nagłe sytuacje występujące na zewnętrznych granicach powietrznych UE. W styczniu 2010 roku PSG Warszawa – Okęcie brała udział w czwartej fazie operacji ramowej HAMMER 2009. Dotyczyła ona nielegalnej migracji ludności z portów lotniczych z Nigerii, Pekinu, Dubaju, Addis Abeba, Teheranu, Bangkoku, Moskwy, Kijowa, Istambułu. Gościliśmy u siebie trzech ekspertów do spraw migracyjnych z Austrii, Czech, Łotwy.
Udział Placówki Warszawa – Okęcie w organizowanych przez Agencję Frontex operacjach, pozwala na szybkie rozpoznawanie nowych trendów nielegalnej migracji oraz sposobów fałszerstw dokumentów, a co za tym idzie na skuteczne przeciwdziałanie temu zjawisku.
Innym obszarem intensywnych działań Frontexu są badania i implementacja nowych technologii, służących dokładnej kontroli przepływów imigrantów z krajów trzecich. Frontex pracuje nad wprowadzeniem jednolitych standardów kontroli na granicach EU/Schengen. Ich celem jest wprowadzenie systemu bezbłędnej identyfikacji imigrantów z krajów trzecich na podstawie danych biometrycznych. Agencja planuje tworzenie zintegrowanych systemów informacji o każdorazowym przekroczeniu granic przez migrantów. Celem wspólnych działań z ramienia Agencji Frontex jest poprawa zdolności reakcji na zagrożenia migracyjne występujące na powietrznych granicach zewnętrznych UE. Główną tendencją jest podniesienie skuteczności przeciwdziałania przestępstwom transgranicznym poprzez ujednolicenie procedur i podniesienie poziomu dokonywanej kontroli granicznej.
Nawiązywanie współpracy ma korzystny wpływ na rezultaty zwalczania przez Polskę przestępczości zorganizowanej, dostosowywania polityki migracyjnej i wizowej, a także ujednolicania systemu ochrony granicy. Zadania i operacje wyraźnie obnażają politykę imigracyjną UE. Agencja uszczelnia granice, doskonali nadzór techniczny, wyłapuje imigrantów, gromadzi ich w obozach i deportuje. Działania polegające na ujawnieniu i wydalaniu z Polski nielegalnych migrantów są spektakularnym i efektywnym sposobem zmniejszania ich liczby. Mają także znaczące działania profilaktyczne, których waga i pilność stają się nadrzędnym celem działania na granicy zewnętrznej Unii.
Płk SG w st. sp. dr Marek Ilnicki - działalnością służb granicznych w zakresie koncepcyjnym i wykonawczym zajmuję się od 1976 roku głównie koncentrując się na kontroli ruchu granicznego, ochronie granicy państwowej i realizacji czynności operacyjno - rozpoznawczych. Po ukończeniu Szkoły Chorążych Wojsk Ochrony Pogranicza w Kętrzynie w 1977 roku rozpocząłem służbę w Kaszubskiej Brygadzie WOP w Gdańsku (GPK Gdańsk – przejście morskie). Od 1991 roku zajmowałem stanowiska komendanta GPK Gdańsk – Rębiechowo (przejście lotnicze) i od 1997 roku naczelnika Wydziału Ochrony Granicy Państwowej. W 2002 roku objąłem funkcję zastępcy komendanta Morskiego Oddziału Straży Granicznej w Gdańsku. Służbę w SG zakończyłem w 2007 roku.
Aktualnie pracuję jako nauczyciel akademicki. Moje zainteresowania naukowe dotyczą głównie funkcjonowania systemu bezpieczeństwa wewnętrznego państwa.
Specjalizuję się w działalności służb granicznych i służb specjalnych, w bezpieczeństwie komunikacji morskiej i lotniczej oraz w zwalczaniu międzynarodowej przestępczości, w tym terroryzmu.
Organizacja Morskiego Oddziału Straży Granicznej – reminiscencje i współczesność
Morski Oddział Straży Granicznej utworzony został 1 sierpnia 1991 roku na bazie rozformowanej Morskiej Brygady Okrętów Pogranicza funkcjonującej dotychczas w podporządkowaniu Marynarki Wojennej. Struktura organizacyjna MOSG odpowiadała powierzonemu obszarowi odpowiedzialności służbowej pokrywającemu się z zasięgiem polskich obszarów morskich i składała się z komendy oddziału oraz 3 dywizjonów usytuowanych w Świnoujściu, Kołobrzegu i Gdańsku.
Nowo powstały oddział borykał się z dużymi problemami kadrowymi dotyczącymi stanu ilościowego, szczególnie w komendzie oddziału, gdzie ukompletowanie wynosiło kilkanaście procent etatu, jak również wynikającymi z kwalifikacji zawodowych funkcjonariuszy nie w pełni odpowiadających ustawowym zadaniom SG. Niedostatek obejmował głównie piony realizujące działania graniczne, operacyjno-rozpoznawcze i procesowe.
W tym okresie, zgodnie z nałożonym zakresem obowiązków służbowych oraz strukturą opartą na aktywności granicznych placówek kontrolnych i strażnic, funkcjonowały Pomorski Oddział SG w Szczecinie, Bałtycki Oddział SG w Koszalinie i Kaszubski Oddział SG w Gdańsku, przemianowane z dotychczasowych brygad WOP. Przyjęta koncepcja skonsolidowania sił i środków SG skierowanych do ochrony morskiej granicy państwa spowodowała w pierwszej kolejności przejęcie przez Kaszubski OSG zadań granicznych Bałtyckiego OSG. Pojawił się wówczas dylemat co do adekwatności nazwy oddziału – „Kaszubski”, tym bardziej że zarysowała się wizja przekazania do realizacji oddziałowi z siedzibą w Gdańsku1 działań granicznych wzdłuż całego wybrzeża.
Częściowa dysfunkcjonalność Morskiego OSG i zamysł stopniowego integrowania potencjału Straży Granicznej wykorzystywanego na morskich rubieżach zdecydowały o reorganizacji struktur terenowych jednostek SG i wypracowaniu nowego modelu/systemu ochrony morskiej granicy państwa2. Optymalizacja efektywności działania skutkowała włączeniem w czerwcu 1992 roku do zakresu służbowej odpowiedzialności Morskiego Oddziału SG jednostek i zadań Kaszubskiego i części Pomorskiego Oddziału SG.
Początkowemu okresowi funkcjonowania MOSG nie sprzyjały częste zmiany kadrowe w Komendzie Głównej SG i brak adekwatnej do ówczesnych wyzwań i perspektywicznych przeobrażeń koncepcji ochrony morskiej granicy państwa. Inicjatywy kierownictwa oddziału również nie zapewniały należytej efektywności służbowych działań. Błędne i kosztowne decyzje organizacyjne destabilizująco wpływały na system ochrony granicy pozbawiając go istotnych elementów. Wymownym przykładem było wycofania ze służby, rozlokowanych wzdłuż brzegu morskiego, blisko sześćdziesięciu Punktów Obserwacji Wzrokowo-Technicznej i rozwiązanie terenowych jednostek organizacyjnych (nadmorskich strażnic). W ten sposób nie tylko osłabiono system ochrony granicy morskiej, ale również wyzbyto się istotnej infrastruktury techniczno-budowlanej oraz spowodowano niepowetowane straty kadrowe (zakończenie służby) i w aktywach operacyjnych (rozwiązano współpracę z osobami niejawnie wspierającymi SG). Weryfikacja chybionych decyzji nastąpiła w drugiej połowie lat 90. – w stosunku do strażnic i na początku obecnego stulecia w sprawie radiolokacyjnego monitorowania obszarów morskich RP. W efekcie przywrócono część strażnic (tam, gdzie nie utracono zaplecza logistycznego) i przy udziale funduszy unijnych od nowa zbudowano ZSRN (Zautomatyzowany System Radarowego Nadzoru polskich obszarów morskich).
Błędy w zarządzaniu Morskim Oddziałem SG dotyczyły także integracji kadry wywodzącej się z WOP-u i z Marynarki Wojennej. Stworzono bowiem nierównoprawne warunki pełnienia służby doprowadzając do nieuzasadnionego zróżnicowania ekwiwalentu finansowego i wskazań stanowiskowych. Ścisłe kierownictwo oddziału (komendant i jego dwaj zastępcy, księgowy budżetu, a nawet naczelnik Wydziału OGP) tworzyli marynarze. Do stanowiska dowódcy jednostki pływającej projektu SKS-40 – Kaper (14 osób załogi) przypisano etat komandora porucznika, natomiast komendanci stuosobowych GPK Gdynia czy Gdańsk byli na etatach majorów. Poczucie nierównego traktowania wzmagał również przyznawany wszystkim funkcjonariuszom noszącym marynarskie mundury „dodatek morski” wypłacany nawet nie mającym nic wspólnego z pływaniami morskimi funkcjonariuszom pełniącym służbę w komendzie MOSG. Negatywne nastroje kształtowały ponadto nieprzychylne ogólnokrajowe opinie służbowe o efektywności funkcjonowania MOSG (bardzo wysokie koszty i relatywnie skromne wyniki w kontroli ruchu granicznego i w ochronie granicy). Z czasem warunki służby ulegały poprawie a specyfika charakteru realizowanych przedsięwzięć służbowych stawała się bardziej zrozumiała dla oceniających i zarządzających Morskim Oddziałem Straży Granicznej.
Konsolidacja potencjału wykorzystywanego przez MOSG umożliwia obecnie skuteczne wykonywanie swoich kompetencji na polskich obszarach morskich oraz na terenie trzech województw: zachodniopomorskiego, pomorskiego i części województwa warmińsko-mazurskiego. Zapewnia także zabezpieczenie morskiej granicy państwa o długości 470 kilometrów i 170-kilometrowy odcinek granicy lądowej. Prezentowana jednostka wykorzystuje do realizacji swoich ustawowych zadań 9 placówek Straży Granicznej z siedzibami w: Szczecinie, Świnoujściu, Kołobrzegu, Ustce, Władysławowie, Gdyni, Gdańsku, Krynicy Morskiej i Elblągu oraz 2 dywizjony Straży Granicznej rozmieszczone w Świnoujściu (Pomorski) i w Gdańsku (Kaszubski).
Na polskim wybrzeżu usytuowane są 32 porty i 49 przystani morskich, w których funkcjonuje 18 przejść granicznych o zróżnicowanym statusie dotyczącym obsługiwanego w nich ruchu granicznego. W Morskim Oddziale SG pełni służbę około 2000 funkcjonariuszy i kilkuset pracowników cywilnych. Do działań służbowych wykorzystywane są pojazdy drogowe, terenowe i specjalistyczne (prowadzenie obserwacji, kontrola ruchu granicznego), statki powietrzne zdatne do operowania w warunkach morskich (śmigłowiec i 2 samoloty) oraz około 60 jednostek pływających o różnej dzielności morskiej, przeznaczonych do działań dozorowych, patrolowo-interwencyjnych i poszukiwawczo-ratowniczych. Proces decyzyjny i kierowania działaniami na różnych szczeblach organizacyjnych MOSG wydatnie wspiera Zautomatyzowany System Radarowego Nadzoru polskich obszarów morskich (ZSRN). Tworzą go między innymi instalacje radarowe, optoelektroniczne i przetwarzania danych, pozwalające na kompleksowe zobrazowanie sytuacji nawodnej i w przestrzeni powietrznej (do 500 metrów), które zapewniają optymalizację reakcji (lokalizacja, identyfikacja i weryfikacja zagrożenia, zadaniowanie i czas interwencji). System ten umożliwia efektywne współdziałanie z Marynarką Wojenną, dwoma urzędami morskimi (w Szczecinie i w Gdyni), administracją rybacką oraz Morską Służbą Poszukiwania i Ratownictwa (SAR).
Potencjał kadrowy i zasoby techniczne nacechowane niezbędnym profesjonalizmem umożliwiają Morskiemu Oddziałowi Straży Granicznej realizację spraw przyporządkowanych nie tylko resortowi spraw wewnętrznych, ale także resortom gospodarki morskiej, administracji publicznej, obrony narodowej i finansów publicznych. Dowodzi to roli, jaką odgrywa ta jednostka w systemie bezpieczeństwa państwa, skoncentrowanej zwłaszcza na polskich obszarach morskich.
Marek Ilnicki
[1] Komenda Kaszubskiego i Morskiego Oddziału SG znajdowały się w kompleksie koszarowym Kaszubskiej Brygady WOP w Gdańsku w Nowym Porcie.
[2] Ostatnim etapem ujednolicenia systemu zabezpieczenia morskiej granicy było przejęcie przez MOSG w 2013 roku od Nadodrzańskiego Oddziału SG z siedzibą w Krośnie Odrzańskim Placówki SG w Szczecinie. Kolejne wprowadzane zmiany miały charakter restrukturyzacji wewnętrznej skompletowanego już gdańskiego oddziału.
